Zadania wykonywane przez sektor publiczny wynikają bezpośrednio z obowiązujących norm prawnych. Oznacza to, że podmioty sektora publicznego nie powinny realizować takich zadań, które nie są określone ustawowo, natomiast w przypadku realizacji zadań wynikających z ustawy brak środków pieniężnych nie powinien być powodem niezaspokojenia określonych potrzeb społecznych lub komunalnych.
Wydatki budżetów gmin są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach, w szczególności na:
- zadania własne gmin,
- zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone gminom ustawami,
- zadania przejęte przez gminy do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,
- zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
- pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez radę gminy.
Do zadań własnych gmin zalicza się:
- utrzymanie ładu przestrzennego, gospodarkę terenami i ochronę środowiska,
- gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizację ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego,
- infrastrukturę komunalną i mieszkaniową ,
- wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypiska i utylizacja odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
- ochronę zdrowia,
- pomoc społeczną, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze,
- oświatę, w tym szkoły podstawowe, przedszkola i inne placówki opiekuńczo-wychowawcze,
- kulturę, w tym biblioteki komunalne i inne placówki upowszechniania kultury,
- kulturę fizyczną, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe,
- targowiska i hale targowe,
- zieleń komunalną i zadrzewienie,
- cmentarze komunalne,
- porządek publiczny i ochronę przeciwpożarową,
- utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,
- zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej.
Zasadniczą grupę wydatków gmin w Polsce stanowią wydatki na oświatę i wychowanie. Wydatki na zadania w tej dziedzinie przekraczają w niektórych gminach nawet 50% wszystkich wydatków budżetowych.
Ważną pozycję w budżetach gmin stanowią wydatki na opiekę społeczną.
Do obligatoryjnych zadań własnych gmin z zakresu pomocy społecznej należy:
- udzielanie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania osobom, które zostały tego pozbawione,
- świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania ludziom samotnym, którzy takiej opieki wymagają,
- pokrywanie wydatków na świadczenia lecznicze osobom nie ubezpieczonym,
- udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
- pomoc w postaci poradnictwa, a także pomoc umożliwiająca osobom niepełnosprawnym komunikowanie się z otoczeniem,
- sfinansowanie pogrzebu osób bez własnych źródeł dochodów.
Do fakultatywnych zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej należy prowadzenie domów pomocy społecznej, wypłacanie zasiłków celowych na leczenie, remont domu, zakup odzieży, opału, przyznawanie pomocy w formie zasiłków i pożyczek na usamodzielnienie ekonomiczne. Realizacja tych zadań wynika jednak z możliwości finansowych gmin.
Gminy w dziedzinie pomocy społecznej zajmują się również finansowaniem zadań zleconych ustawowo. Do zadań tych należy:
- wypłacanie zasiłków stałych oraz przysługujących do nich dodatków,
- przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie skutków klęsk żywiołowych i ekologicznych,
- utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej oraz zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników ośrodka.
Zadaniem gmin o charakterze obligatoryjnym w dziedzinie ochrony zdrowia jest finansowanie i utrzymywanie żłobków, a także przeciwdziałanie alkoholizmowi na terenie gminy.
Finansowanie kultury i sztuki jest ważnym zadaniem gmin. Zgodnie z ustawą o działalności kulturalnej do podstawowych instytucji kultury należą: biblioteki, domy kultury, muzea, kina, orkiestry itp. Rada gminy określa liczbę i rodzaje instytucji kultury funkcjonujących na obszarze gminy oraz nadaje im statut i wpisuje je do rejestru.
„Do zadań gminy w dziedzinie kultury fizycznej należy współdziałanie w rozwoju kultury fizycznej ze stowarzyszeniami kultury fizycznej, udzielanie im pomocy w realizacji zadań oraz budowa urządzeń kultury fizycznej na terenach wiejskich. Dlatego też samorząd terytorialny współpracuje przede wszystkim z klubami sportowymi, dotując te instytucje poprzez zakup sprzętu sportowego, ubiorów dla zawodników, finansowanie imprez sportowych, przejazdów na zawody itp. Finansowanie zadań w dziedzinie kultury fizycznej nie stanowi jednak istotnej pozycji w całości wydatków budżetu gminy”[1].
Wszystkie wydatki gminy, wynikające z ustawy budżetowej, powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów oraz w sposób umożliwiający terminową realizację zadań.
[1] K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1999, s. 68
Prace o budżecie gminy 