praca magisterska z 2004 roku
Pomoc z budżetu Unii Europejskiej, przeznaczona na finansowanie projektów, musi być w każdym wypadku uzupełniona własnymi środkami beneficjenta, w tym budżetowymi.
Współfinansowania przez beneficjenta wymagają wszystkie trzy programy: PHARE, SAPARD i ISPA. Ma to zapewnić możliwie najefektywniejsze wykorzystanie bezzwrotnych środków. „Właściwe wykorzystanie pomocy unijnej wymaga też rozwinięcia zdolności absorpcyjnej gospodarki, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym. Jest to niezmiernie ważny warunek efektywnego i skutecznego wykorzystania wsparcia ze strony Unii Europejskiej. Obecnie zdolność polskiej gospodarki do efektywnego wykorzystania zagranicznych środków pomocowych jest ograniczona. Świadczy o tym m. in. niepełne wykorzystywanie pomocy w ramach programu PHARE (jakkolwiek są również inne przyczyny tego zjawiska). Istnieje więc ryzyko, że nadmierna pomoc, przekraczająca zdolności absorpcyjne gospodarki, będzie przeznaczona na podtrzymanie poziomu konsumpcji lub na nieefektywne inwestycje, nie mające znaczenia dla wzrostu gospodarczego”[1].
Kolejnym warunkiem efektywnego wykorzystania funduszy pomocowych jest sprawne zarządzanie tymi środkami. Wymaga to z kolei odpowiednich kadr, które odpowiedzialne będą za przygotowywanie wniosków odpowiadających unijnym wymogom, jak również za zarządzanie uzyskanymi środkami. Ważna jest odpowiednia struktura instytucjonalna i wyodrębnienie instytucji szczebla centralnego odpowiedzialnej za realizację polityki regionalnej państwa.
Warunkiem korzystania z pomocy jest więc sprawne uruchomienie instytucji zajmujących się sterowaniem, programowaniem i monitorowaniem funduszy Unii Europejskiej. Potrzebna jest też właściwa koordynacja pomocy oferowanej w ramach różnych programów. Chodzi o uniknięcie równoczesnego finansowania tych samych przedsięwzięć z różnych programów, a jednocześnie zapewnienie ich współdziałania. Warunki te są niezbędne do spełnienia, by uzyskać unijną pomoc i efektywnie ją wykorzystać, zarówno teraz, kiedy Polska kandyduje do Unii, jak i w przyszłości, gdy będzie już jej pełnoprawnym członkiem.
Obecnie, aby Polska mogła uzyskać środki z funduszy przedakcesyjnych, spełnić musi następujące kryteria:
KRYTERIA PRZYZNAWANIA WSPARCIA Z PROGRAMU PHARE 2
Wielkość alokacji dla każdego z kandydatów w ramach programu PHARE jest określana na podstawie następujących kryteriów:
- udział ludności danego kraju w całkowitej liczbie ludności państw objętych programem PHARE,
- wysokość produktu narodowego brutto (PNB),
- zdolność absorpcyjna oraz postępy we wdrażaniu Partnerstwa dla Członkostwa.
KRYTERIA PODZIAŁU FUNDUSZU ISPA MIĘDZY PAŃSTWA KANDYDUJĄCE DO UNII EUROPEJSKIEJ
Podział środków w ramach ISPA między kraje-beneficjentów odbywa się na podstawie następujących kryteriów:
- liczby ludności,
- PKB na jednego mieszkańca, mierzonego parytetem siły nabywczej,
- powierzchni kraju.
Wielkość alokacji wstępnej może ulec zmianie z uwagi na efektywność środków funduszu ISPA w danym kraju w latach poprzednich, a także potrzeby w stosunku do innych kandydatów.
Z funduszu tego finansowane są duże projekty o wartości co najmniej 5 mln EUR.
KRYTERIA PODZIAŁU FUNDUSZU SAPARD MIĘDZY KANDYDATÓW DO UNII EUROPEJSKIEJ
Przy podziale środków SAPARD między kraje kandydujące do Unii Europejskiej Komisja Europejska bierze pod uwagę następujące kryteria:
- liczbę ludności zatrudnionej w rolnictwie,
- powierzchnię rolniczą,
- PKB na jednego mieszkańca według siły nabywczej.
Samo skorzystanie z programów przedakcesyjnych uzależnione jest od spełnienia pewnych warunków. Należy do nich – obok współfinansowania projektów, które uzyskają wsparcie ze środków pomocowych – m. in. stworzenie w danym kraju infrastruktury planistycznej i kontrolnej, tj. przygotowanie dobrych wniosków spełniających wymogi wspólnotowych procedur, spójnych ze strategią rozwoju kraju oraz zbudowanie systemu kontroli wykorzystania środków pomocowych. Najogólniej ujmując, można stwierdzić, że zasady korzystania z programu Phare 2 są zbliżone do warunków działania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, cele i zasady programu ISPA przypominają Fundusz Spójności, pierwowzorem zaś programu SAPARD jest sekcja orientacji FEOGA.
Mechanizm działania programu PHARE opiera się na współdziałaniu państw-beneficjentów z Komisją, która corocznie określa wysokość środków finansowych przeznaczonych na pomoc. Uzgodnione na poziomie ministerialnym programy i projekty Komisja przedstawia do zatwierdzenia Komitetowi Zarządzającemu Programem Phare. Komitet ten obejmuje przedstawicieli państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Na podstawie przyjętych programów przygotowywane są memoranda finansowe podpisywane przez Komisję oraz rząd państwa-beneficjenta. Komisja wraz z Trybunałem Rewidentów Księgowych sprawuje nadzór nad realizacją programów. W każdym państwie korzystającym z pomocy działa tzw. koordynator krajowy, z reguły w randze ministra lub sekretarza stanu (w Polsce funkcję tę pełni przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej), który w imieniu rządu nadzoruje alokację funduszy między poszczególne ministerstwa. Ponadto zajmuje się wraz z Komisja planowaniem.
Każdy program realizuje Jednostka Zarządzająca Programem Phare (PHARE Programme Management Unit) pod nadzorem właściwego dla danego sektora ministra. Każdy sektor ma osobną jednostkę zarządzającą, dlatego też w danym kraju może być ich nawet kilkanaście. Poza programami krajowymi uzgadnianymi bilateralnie, w ramach programu PHARE finansowane są również programy wielonarodowe i horyzontalne, obejmujące kilka państw.
PHARE jako instrument zewnętrznej polityki gospodarczej Unii Europejskiej jest adresowany do rządów. Finansuje głównie zamówienia publiczne na towary i usługi. Na ogół nie jest programem udzielającym bezpośredniej pomocy w postaci dotacji na realizację indywidualnych przedsięwzięć. Zasady finansowania kontraktów w ramach programu PHARE są takie same dla wszystkich państw. Kontrakty zawiera się z osobami fizycznymi lub prawnymi, spełniającymi określone warunki. Firma, która chce uczestniczyć w kontrakcie finansowanym przez PHARE jako dostawca towarów lub usług, oferent, współoferent, kontrahent lub poddostawca musi mieć dobrą kondycję finansową, być zarejestrowana w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w kraju partnerskim objętym pomocą PHARE, mieć w nim swoją siedzibę oraz prowadzić działalność gospodarczą.
Z reguły kontrakty przyznawane są na drodze przetargu. Informacje o przetargu publikuje Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej oraz internet[2].
[1] E. Kawecka-Wyrzykowska Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej Tom I, kierownictwo naukowe i koordynacja Prof. dr hab. J. Kotyński, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000, str. 86
[2] J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 144, 145
Prace o budżecie gminy 