Położona w południowo-zachodniej części woj. dolnośląskiego gmina Złotoryja swoim obszarem otacza siedzibę powiatu miasto Złotoryja. Obejmuje 18 wsi sołeckich i 2 osiedla. Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy. Dobre warunki dla rozwoju rolnictwa ma północna część gminy. Część południowa jest lepiej urzemysłowiona.  W południowej części gminy są też warunki do uprawiania turystyki. W tej dziedzinie gmina upatruje na przyszłość możliwości rozwoju.

Miasto Złotoryja ma bardzo malownicze położenie – na Pogórzu Kaczawskim oraz bogatą historię, co sprawia, że należy ono do grona najciekawszych miasteczek w Polsce. Tu od najdawniejszych czasów prowadzona była eksploatacja złotonośnych piasków przepływającej obok miasta rzeki Kaczawy. Ten fakt wyznaczył kierunek rozwoju tej miejscowości. Górnictwo złota jak magnes przyciągało tu osadników. Przybywający tu z różnych stron Europy kopacze złota pozakładali liczne szyby i sztolnie. Gorączka złota w tym rejonie trwała do XIV wieku chociaż również w następnych stuleciach podejmowano próby wznowienia uzyskiwania tego kruszcu. Wszystkie nazwy miasta – Aurum (łacińska) i Goldberg (niemiecka) – oraz obecna nawiązują do tradycji pozyskiwania złota.

Powstała tu osada kopaczy swój niezwykle dynamiczny rozwój zawdzięczała nie tylko złotu, ale również korzystnemu położeniu – na przecięciu się dwóch szlaków kupieckich – z Wrocławia do Lipska.

Należy dodać, że miasteczko to jako jedno z niewielu w Europie Środkowej może się pochwalić prawie osiemsetletnią metryką. Już w 1211 r. Złotoryja otrzymała prawa miejskie z rąk księcia Henryka Brodatego. W 1290 roku miasto otrzymało prawo miejskie i było dość znaczącym ośrodkiem handlu solą i suknem. Od XV wieku następuje rozwój rzemiosła i browarnictwa.

W XVI wieku stało się znaczącym ośrodkiem kulturalnym, oraz ośrodkiem reformacji. Dotkliwie zniszczona podczas kolejnych wojen – husyckich, trzydziestoletniej oraz śląskich.

Od 1 połowy XVII wieku nastąpił rozwój sukiennictwa i miasto zostało ośrodkiem przędzalnictwa.

Obecnie Złotoryja w strukturze administracyjnej jest gminą miejską i stolicą powiatu złotoryjskiego i tym samym wchodzi w skład województwa dolnośląskiego. Miasto posiada dogodne położenie komunikacyjne. Jest zlokalizowane w sąsiedztwie autostrady A-4 (13 km) łączącej Zachód ze Wschodem. Przebieg tej autostrady jest dużym, aczkolwiek nie wykorzystanym atutem na współpracę gospodarczą z odległymi nawet miejscowościami.

Rysunek 1 Lokalizacja Złotoryi

Źródło: Plan rozwoju lokalnego Gminy wiejskiej Złotoryja, Złotoryja 2004, s. 4

Przez teren gminy wiejskiej Złotoryja przebiega wiele bardzo ważnych szlaków komunikacyjnych o znaczeniu krajowym, a nawet europejskim. Najważniejszym jest autostrada A-4 biegnącej od zachodniej do (docelowo) wschodniej granicy kraju. Niedaleko biegnie także droga szybkiego ruchu, którą w przyszłości pobiegnie planowana autostrada A-3, łącząca Skandynawię z południem Europy i Bliskim Wschodem. Korzystne połączenie z lotniskami kraju i Europy zapewnia Międzynarodowy Port Lotniczy we Wrocławiu, odległy od gminy Złotoryja o około 80 km, a także potencjalne możliwości eksploatacji lotnisk w Legnicy i Krzywej, przydatne w przyjmowaniu i ekspediowaniu przesyłek towarowych[1].

Komunikację autobusową z resztą kraju mieszkańcom gminy Złotoryja zapewniają, poprzez dworzec PKS w Złotoryi,  połączenia linii PKS m.in. z Poznaniem, Wrocławiem, Jelenią Górą, Karpaczem, Szklarską Porębą itd. oraz rozbudowana i otwarta na potrzeby klientów sieć prywatnych przewoźników. Z Legnicą łączy ją dodatkowo linia MPK.

Na terenie gminy istnieje towarowy ruch kolejowy. Zawieszono natomiast deficytowe połączenia osobowe.

Ponadto przez obszar gminy przebiegają  drogi krajowe:

• 370 z Kamiennej Góry,
• 364 z Lwówka Śl.,
• 363 z Bolesławca,
• 328 z Chojnowa (przecina autostradę A4),
• 364 z Legnicy (przez tę samą autostradę),
• 363 z Jawora.

Wśród zadań inwestycyjnych wymagających pilnej realizacji, mieszkańcy gminy Złotoryja wymieniają budowę oraz modernizację sieci dróg, których stan techniczny nie odpowiada współczesnym standardom. Poprawa stanu infrastruktury drogowej jest działaniem koniecznym dla aktywizacji gospodarczej gminy. Systematyczny wzrost liczby rejestrowanych samochodów powoduje, iż inwestycje drogowe należy zaliczyć do działań priorytetowych. Szczególnie ważne dla Gminy jest rozwój lokalnych połączeń skracających drogi między poszczególnymi miejscowościami poprawiającymi łączność z sąsiednimi gminami, jak też dojazd do pól[2].

Tabela 1 Drogi na terenie gminy wiejskiej Złotoryja

Źródło: opracowanie własne gminy Złotoryja, [w:] Plan rozwoju lokalnego Gminy wiejskiej Złotoryja, Złotoryja 2004, s. 10

 Miasto Złotoryja jest stolicą powiatu zamieszkałego przez 45 994 osoby i zajmuje powierzchnię 11,5 km², co przy obszarze powiatu wynoszącym 575 km²  stanowi 2% obszaru powiatu.

Jest ośrodkiem przemysłowym i handlowym, znajdują się tu kamieniołomy bazaltu, fabryka bombek choinkowych oraz drukarnia. W Złotoryi swoja siedzibę ma Polskie Bractwo Kopaczy Złota. Miasto jest dobrym punktem wypadowym w Góry Kaczawskie[3].

Złotoryja zlokalizowana jest na granicy dwóch krain geograficznych – Niziny Śląskiej i Sudetów. Miasto rozwinęło się nad prawym, stromym zboczem doliny rzeki Kaczawy, co jest związane z dużym zróżnicowaniem wysokości względnej na jego terenie. Najwyżej położone obiekty miasta znajdują się w rejonie osiedla „Nad Zalewem” (ok. 260 m n.p.m.), a najniżej w dolinie Kaczawy (ok. 180 m n.p.m.).

Na południe od Złotoryi rozciąga się malownicze pagórkowate Pogórze Kaczawskie, będące najdalej wysuniętą na północ częścią Sudetów. Złożoność budowy geologicznej i rozmaitości form krajobrazowych terenów okalających Złotoryję przyciąga turystów, zwłaszcza zaś geologów oraz kolekcjonerów skał i minerałów[4].

Położenie Złotoryi wywiera wpływ na jej warunki klimatyczne. Są one względnie surowe choć łagodniejsze niż na Pogórzu Kaczawskim. Średnia temperatura roku wynosi 7-8°C (np.: Wrocław 8,5-10°C). Okres zimowy, ze średnią temperaturą poniżej 0°C, trwa 12-14 tygodni. Odczuwalny wpływ na gwałtowne zmiany temperatury, a także na samopoczucie mieszkańców posiada wiatr halny – fen, intensyfikujący swoje działanie zwłaszcza na przełomie pór roku.

Tabela 2 Powierzchnia i sieć osadnicza

Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego za rok 2003. Urząd Statystyczny we Wrocławiu

Spośród wód powierzchniowych główną role odgrywa rzeka Kaczawa będąca dopływem sudeckim Odry. Jak już wspomniano, na wysokości miasta rzeka płynie głęboką doliną, co w przeszłości powodowało liczne straty powodziowe (w okresie powojennym powodzie lat: 1977, 1981, 1997). Zbiorniki wód podziemnych znajdują się na tym terenie głównie w złożach piaskowców i zlepieńców. Z otworów głębinowych tych skał położonych między Jerzmanicami, a Nową Ziemią czerpie się wodę pitną dla Złotoryi. Do wartych odnotowania zbiorników wodnych należą również – głównie o charakterze rekreacyjnym – „Oczko”, „Zielone Oczko” i „Zalew Złotoryjski”[5].

Okolice Złotoryi są pięknie położone pośród lasów mieszanych z przewagą liściastych. W samym mieście obszary leśne zajmują 44 ha, co stanowi 3,8% ogółu jego powierzchni. Za dość bogatą i ciekawą należy uznać ich florę i faunę (zwłaszcza okolice Wilczej Góry).

Miasto i jego okolice ze względu na ogólnie niski stopień urbanizacji i uprzemysłowienia niezależnie od negatywnego oddziaływania Legnicy reprezentuje dość wysoki poziom czystości środowiska naturalnego. Wyraża to zarówno niewielkie zanieczyszczenie powietrza, jak i występowanie pstrągów w rzece Kaczawa. Tym niemniej należy stwierdzić, że teren Złotoryi i okolic (powiat złotoryjski) cechuje się relatywnie niewielkim w stosunku średniej województwa dolnośląskiego tzw. obszarem prawnie chronionym. Obejmuje on ogółem 4.068,7 ha w tym rezerwaty przyrody stanowią 3,6%, zaś parki krajobrazowe 27,7%[6].

—

[1] Plan rozwoju lokalnego Gminy wiejskiej Złotoryja, Złotoryja 2004, s. 9

[2] Tamże, s. 10

[3] Witczak R., Samochodem przez Sudety, Ilustrowany przewodnik dla zmotoryzowanych wydawnictwa Plan, Jelenia Góra 2004

[4] Strategia rozwoju Złotoryi, s. 8

[5] Tamże, s. 9

[6] Tamże, s. 9